Ακόμα θυμάμαι με νοσταλγία τις
κυριακάτικες οικογενειακές επισκέψεις στην Τύλισο των παιδικών μου χρόνων. Την
έξαψη που πλημμύριζε το σώμα μόλις αφήναμε πίσω μας τους Κουμπέδες· την αγωνία
στο βλέμμα που έψαχνε να διακρίνει στον ορίζοντα το αγαπημένο περίγραμμα των
σπιτιών του χωριού. Εκείνες τις παιδικές Κυριακές, τα πάντα είχαν άλλη υπόσταση
στο χωριό. Οι γεύσεις, οι ήχοι, τα χρώματα, τα αρώματα ήταν διαφορετικά, πιο
όμορφα, πιο έντονα. Και κάθε Κυριακή η ίδια λαχτάρα να φτάσουμε στον αγαπημένο
προορισμό και η ίδια απογοήτευση την ώρα της βραδινής αναχώρησης.
Μια από τις πιο έντονες εικόνες που χαράχτηκαν στο μυαλό μου από
εκείνη την περίοδο, είναι τα δυο πέτρινα λιονταρίσια κεφάλια που στην παιδική
μου φαντασία “έχασκαν” μέσα στην κρήνη της πλατείας απειλητικά πεινασμένα.
Μάλλον “έχασκαν” διψασμένα όπως σκέφτηκα χρόνια αργότερα! Είναι ίσως περίεργο
αλλά έχω την αίσθηση ότι η κρήνη στην πλατεία είναι ένα μνημείο που όλοι
γνωρίζουμε αλλά στην πραγματικότητα αγνοούμε. Όλοι την έχουμε δει, όλοι ξέρουμε
που βρίσκεται, όμως ποιά είναι η ιστορία της; Πότε φτιάχτηκε και από ποιούς;
“Καρφιτσωμένη” στο νότιο τοίχο της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα,
βουβή, λες σαν παραδομένη, έχει πάψει από καιρό να επιτελεί το έργο για το
οποίο κατασκευάστηκε: να παρέχει τρεχούμενο νερό για τις καθημερινές ανάγκες
των χωριανών. Κοιτάζοντάς την σήμερα να στέκεται έτσι άπραγη αλλά αγέρωχη και
περήφανη, δεν μπορώ να μην σκεφτώ τις γυναίκες και τα κοριτσόπουλα μιας άλλης
εποχής να ανταμώνουν εκεί μπροστά της με το σταμνί στο χέρι και τα νέα του
χωριού στο στόμα!
Χρειάστηκε να περάσουν κάμποσα
χρόνια ακόμα και να ψηλώσω πάνω από τα τρομακτικά λιονταρίσια κεφάλια για να
αντικρίσω την πέτρινη πλάκα με την επιγραφή που βρίσκεται στο δεξιό τμήμα της
κρήνης. Τί να έλεγαν άραγε εκείνα τα όμορφα, φιδίσια γράμματα της αραβικής
γραφής που απλώνονταν νωχελικά μέσα σε οκτώ πλαίσια; Ομολογώ ότι μου κίνησαν το
ενδιαφέρον και την περιέργεια αλλά ανατρέχοντας σε διάφορα βιβλία σχετικά με
την ιστορία της Τυλίσου και τα μνημεία της, δεν βρήκα ιδιαίτερες πληροφορίες
για την κρήνη και την ιστορία της και, κυρίως, τίποτε σχετικό με το τι έγραφε η
επιγραφή της.
Ένα ίσως τυχαίο γεγονός έμελλε να
συμβάλει στην αποκάλυψη -έστω κατά ένα μέρος- του “μυστηρίου” γύρω από την
επιγραφή. Σε μια επικοινωνία μου με το Iνστιτούτο Mεσογειακών Σπουδών, τούς
μίλησα για την κρήνη και την επιγραφή της και ρώτησα από που θα μπορούσα να
αντλήσω περισσότερες πληροφορίες. Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη όταν άκουσα ότι το
συγκεκριμένο μνημείο ήταν “άγνωστο” στους ερευνητές του Iνστιτούτου, δεν είχε
καταλογογραφηθεί και ως εκ τούτου δεν βρισκόταν καταχωρημένο στην εξαιρετική
ψηφιακή πλατφόρμα “Ψηφιακή Κρήτη” του ΙΤΕ/ΙΜΣ η οποία είναι διαθέσιμη στην
ηλεκτρονική δ/νση: http://digitalcrete.ims.forth.gr/. Η πλατφόρμα αυτή περιέχει πληροφορίες για τα μνημεία της
Κρήτης από την προϊστορική εποχή μέχρι τους
νεότερους και σύγχρονους χρόνους.
Σύντομα μερικές φωτογραφίες της
κρήνης και της επιγραφής της ήταν αρκετές για τους ερευνητές ώστε να ρίξουν λίγο φως στο “άγνωστο” μνημείο
της πλατείας μας. Αν και η επιγραφή αυτή τη στιγμή βρίσκεται τοποθετημένη
ανάποδα, πιθανότατα κατά τη διάρκεια εργασιών συντήρησης ή αναστήλωσής
της, αναγράφεται ότι χτίστηκε το έτος Εγίρας 1211[1]
(1796/1797 μ.Χ.) από τον εμίνη[2] του
τελωνείου του Χάνδακα, Ομέρ Αγά.
Επί Τουρκοκρατίας (1669-1898) οι Τούρκοι έχτισαν πολλές κρήνες με σκοπό να καλύψουν τις θρησκευτικές τους ανάγκες, να δροσίζονται οι περαστικοί και ο καθένας να «συγχωρά» αυτόν που την έκτισε. Παρόμοια είναι η αναφορά και στην επιγραφή της δικής μας κρήνης. Αναγράφεται δηλαδή ότι όσοι παίρνουν νερό από την κρήνη, να “συγχωρούν” τον Αγά που την έχτισε. Εντούτοις, επειδή κάποιες λέξεις είναι δυσανάγνωστες λόγω φθοράς, χρειάζεται να μελετηθεί προσεκτικότερα και από κοντά ώστε να ολοκληρωθεί η μεταγραφή και μετάφρασή της.
Επί Τουρκοκρατίας (1669-1898) οι Τούρκοι έχτισαν πολλές κρήνες με σκοπό να καλύψουν τις θρησκευτικές τους ανάγκες, να δροσίζονται οι περαστικοί και ο καθένας να «συγχωρά» αυτόν που την έκτισε. Παρόμοια είναι η αναφορά και στην επιγραφή της δικής μας κρήνης. Αναγράφεται δηλαδή ότι όσοι παίρνουν νερό από την κρήνη, να “συγχωρούν” τον Αγά που την έχτισε. Εντούτοις, επειδή κάποιες λέξεις είναι δυσανάγνωστες λόγω φθοράς, χρειάζεται να μελετηθεί προσεκτικότερα και από κοντά ώστε να ολοκληρωθεί η μεταγραφή και μετάφρασή της.
Ύστερα από δυο αιώνες μου φάνηκε ότι η
επιγραφή άρχισε να διηγείται την ιστορία της που δεν είναι παρά ένα κομμάτι της
μακραίωνης ιστορίας του χωριού μας. Στ' αυτιά μου ήχησε σαν παραμύθι: “Μια
φορά κι έναν καιρό ήταν ένας πλούσιος Τούρκος τελώνης που ζούσε σ' ένα
χωριό λίγο έξω από το Ηράκλειο, την Τύλισο...”
[1] Έτος Εγίρας ή Εγείρας είναι
το χρονολογικό έτος σύμφωνα με το ισλαμικό ημερολόγιο και σημαίνει «έτος της
φυγής» . Η αρίθμηση των ετών Εγίρας ξεκινά από το έτος 1, όταν ο Μωάμεθ
εξορίστηκε από τη Μέκκα και κατέφυγε στη Μεδίνα, όπου απέκτησε έναν πρώτο
πυρήνα πιστών. Αυτό αντιστοιχεί στο 622 μ.Χ. του γρηγοριανού ημερολογίου.
Επομένως, το έτος Εγίρας 1211 αντιστοιχεί στο έτος 1796/1797 μ.Χ.
