Η Τύλισος στον Κώδικα των Θυσιών

          Στη Βικελαία Βιβλιοθήκη του Δήμου Ηρακλείου σώζεται ένα πολύ σημαντικό αρχείο από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη. Μεταξύ άλλων εγγράφων, εκεί βρίσκεται το κατάστιχο του Ιεροδικείου της Kandia, όπως λεγόταν επί Τουρκοκρατίας το σημερινό Ηράκλειο, με 162 ιεροδικαστικά κατάστιχα που χρονολογούνται από το 1671, 2 μόλις χρόνια μετά την παράδοση της πόλης στους Οθωμανούς.

        Μεταξύ των κωδίκων του Ιεροδικείου, βρίσκεται και ο γνωστός “Κώδικας των Θυσιών” τον οποίο εντόπισε τη δεκαετία του 1930 ο Νικόλαος Σταυρινίδης, υπάλληλος στη Μεταφραστική Υπηρεσία του Τμήματος Ιστορικών Χειρογράφων της Βικελαίας, και επιχείρησε μια πρώτη ανάγνωσή του. Πρόκειται για ένα ιεροδικαστικό κατάστιχο στο οποίο καταγράφονται τα ονόματα και τα περιουσιακά στοιχεία των χριστιανών κατοίκων της Ανατολικής Κρήτης που εκτελέστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν ή διέφυγαν κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 και οι περιουσίες τους δημεύτηκαν από το οθωμανικό δημόσιο. Ο Κώδικας είναι γραμμένος στην αραβική γραφή nesh, από δεξιά προς τα αριστερά, με μαύρη και κόκκινη μελάνη. Κάτω από τα ονόματα των ιδιοκτητών σημειώνονται τα κτήματά τους που δημεύτηκαν, επιστράφηκαν ή πουλήθηκαν ενώ αριστερά και πάνω από κάθε όνομα σημειώνεται η τύχη του ιδιοκτήτη: έφυγε, πέθανε, σκοτώθηκε κλπ.

             Πάνω στις σελίδες του Κώδικα υπάρχουν χειρόγραφες σημειώσεις του Σταυρινίδη με μολύβι. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι σημειώσεις αυτές αποτελούν σχόλια για το αν εξακολουθούσαν να υπάρχουν απόγονοι των παλαιών εκείνων οικογενειών στο ίδιο ή σε κοντινά χωριά, αν οι οικογένειες μετοίκησαν αλλού ή άλλαξαν επώνυμο, πληροφορίες για την τύχη ατόμων σύμφωνα με μαρτυρίες παλιαότερων, ταυτίσεις προσώπων κ.ά.

           Μέσα από τα στοιχεία που περιέχει ο “Κώδικας των Θυσιών”, αποκτούμε μια πιο καθαρή εικόνα των συνεπειών της εξέγερσης των χριστιανών κατοίκων και της αντίδρασης των Οθωμανών. Οι ψυχροί αριθμοί του οικονομικού κατάστιχου αποκαλύπτουν την έκταση της επανάστασης και τον αποδεκατισμό του πληθυσμού απο τα αντίποινα που ακολούθησαν.

Βέβαια το κατάστιχο δεν γράφτηκε από ενδιαφέρον και ευαισθησία απέναντι στα θύματα και την τύχη των οικογενειών και της περιουσίας τους. Γράφτηκε με μοναδικό μέλημα τα έσοδα που θα είχε το οθωμανικό δημόσιο από την όλη επιχείρηση. Η διοίκηση έπρεπε να γνωρίζει ποιές περιουσίες είχαν γίνει κτήμα του δημοσίου, ποιές είχαν εκποιηθεί και τι έσοδα απέφεραν, πόσες έμεναν ακόμα αδιάθετες και πόσες από αυτές θα μπορούσαν να διεκδικηθούν αργότερα από συγγενείς των θυμάτων. Τίποτε περισσότερο. Ο λόγος που σημειώνεται συνήθως κάποια πληροφο ρία για την τύχη του ιδιοκτήτη μιας δημευμένης περιουσίας ήταν για να γνωρίζει το οθωμανικό δημόσιο αν υπήρχε πιθανότητα να γυρίσει στο χωριό του και να ζητήσει την επιστροφή της περιουσίας του ή αν υπήρχαν κληρονόμοι του για να τους αποδοθεί ή αν τα κτήματά του θα έμεναν 'αδέσποτα' και θα μπορούσε το κράτος να τα εκποιήσει χωρίς να προκύψουν στο μέλλον προβλήματα.

           Στον πρώτο κατάλογο του χειρογράφου καταγράφονται κατά επαρχία και κατά χωριό τα ονόματα των κατοίκων με τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν και που δημεύτηκαν από την οθωμανική διοίκηση επειδή οι ιδιοκτήτες τους είχαν πάρει μέρος στην επανάσταση του 1821. Εκεί, και συγκεκριμένα στις σελίδες 22 και 23 του πρώτου καταλόγου, βρίσκουμε τις θυσίες των κατοίκων της Τυλίσου καταγεγραμμένες ως εξής:

 

Ναχιγιές Μαλεβίζι

Χωριό Ντύλισο (Τύλισος)

Χατζηδάς Νικολής. Έφυγε

σπίτια 4, αμπέλια 25, χωράφια 10, ελιές 25

Κωσταντής Χατζηδάκης. Έφυγε

σπίτια 4, χωράφια 10, αμπέλια 15, ελιές 21

Καταγράφτηκε ότι με μπουγιουρντί, έγγραφο γνωστοποίησης και αίτηση αφέθηκαν στο γιο του Γιώργη (17-11-1827)

Γιώργης Ζιργουδάκης (Ζερβουδάκης). Έφυγε

σπίτια 4, αμπέλια 20, χωράφια 12, ελιές 15

(Σημείωση Σταυρινίδη: πληροφορίαι Γεωρ. Ν. Χουρίδη συν/χου Εθν. Τραπέζης. Υφίσταται σήμερον εις Κύμην Ευβοίας, όπου ενεκατεστάθη ο εις ζων αδελφός. Εν Τυλίσσω μόνον εκ θηλυγονίας οι Σπυριδάκιδες ή Ψάσιδες. Κατά την Ελλ. Επανάστασιν ήκμασε στρατηγός Ζερβουδάκης ο αρχαιότερος υπό Ελλ. Στρατού. Εν Τυλίσσω ακούεται σήμερον συνοικία Ζεβουδάκη όπου και διατηρούνται αι οικίαι των.

Κωσταντής Ζαχάρης. Έφυγε.

σπίτια 4, χωράφια 10, αμπέλια 10, ελιές 10.

(Σημείωση Σταυρινίδη: μήπως Μαυροζαχάρης; εκ των αρχηγών Επανάστασ. 1866;)

Κωσταντής Παπαδάκης. Έφυγε

σπίτια 2, αμπέλια 2, χωράφια 4

(Σημείωση Σταυρινίδη: Η οικογένεια Ζουρίδη λέγεται και Παπαδάκη, υπάρχει όμως και ετέρα οικογένεια φέρουσα το επώνυμον Παπαδάκη καθώς και άλλη Παπάζογλου)

Κωσταντής Αρκοτογιαννάκης (Αρχοντογιαννάκης). Έφυγε

σπίτια 4, αμπέλια 6, χωράφια 7, ελιές 7

Μακρής Κίλιας. Έφυγε

σπίτια 4, χωράφια 7, αμπέλια 20, ελιές 10

(Σημείωση Σταυρινίδη: οι Περυσινάκηδες λέγονται και Μακρυνικόληδες)

Γιάννης Παπαδάκης. Έφυγε

σπίτια 3, χωράφια 7, αμπέλια 15, ελιές 30

Ζαχάρης Θοδωράκης. Έφυγε

σπίτια 2, αμπέλια 2

Ζαχαρίας Μασουράκης. Έφυγε

σπίτια 1, αμπέλια 5, χωράφια 2, ελιές 12

(Σημείωση Σταυρινίδη: σήμερον υφίσταται οικογένεια Γεωρ. Μασούρη ή Πρεβελιανάκη)

Γιάννης Λα(ν)μπάκης. Έφυγε

σπίτια 3, χωράφια 4, αμπέλια 10, ελιές 10

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίσταται μεγάλη οικογένεια Λαμπάκη)

Γιώργης Καλεμκιάρης. Σκοτώθηκε

οι γιοι του φυγάδες και αιχμάλωτοι

σπίτια 2, χωράφια 2, αμπέλια 8, ελιές 15

Κωσταντής Θοδωρή. Έφυγε

σπίτια 3, αμπέλια 10, χωράφια 5, ελιές 10

Αλέξης Ζαχαριαδάκης. Έφυγε

σπίτια 3, χωράφια 15, αμπέλια 25, ελιές 15

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίσταται οικογένεια Ζαχαριουδάκη)

Γιάννης Χατζηδάκης και οι γιοι του. Έφυγαν

σπίτια 3, αμπέλια 15, χωράφια 15, ελιές 25

Αντώνης Καμαριανός. Έφυγε

σπίτια 3, αμπέλια 5, χωράφια 3

Ζαχάρης και Γιώργης. Έφυγαν

σπίτια 2, χωράφια 6, αμπέλια 3, ελιές 20

Γιώργης Βασιλάκης. Έφυγε

σπίτια 2, χωράφια 3, αμπέλια 5

Βασίλης Γιαννάκης. Έφυγε

σπίτια 2, αμπέλια 3, χωράφια 4, ελιές 3

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίσταται Γιανναδάκης)

Νικολής Ζιρίγος. Έφυγε

σπίτια 2, αμπέλια 3, χωράφια 2, ελιές 5

(Σημείωση Σταυρινίδη: Βερίγος; υφίσταται Βερερός)

Μανόλης Ζιρίκος. Έφυγε

σπίτια 3, αμπέλια 2, χωράφια 3, ελιές 10

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίσταται Ζουρίδης. Μανόλης Ζουρίδης εκ των αρχηγών της Επαναστάσεως '21)

Η σύζυγός του Γιαμάντα (Διαμάντα). Έφυγε

σπίτι 1, αμπέλι 1, χωράφια 2, ελιές 3

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίστατο Διαμάντα Κοκολάκη)

Γιώργης Περάκης. Έφυγε

σπίτι 1, χωράφια 2, αμπέλια 4

Γιάννης Καλάνης (Γαλάνης;). Έφυγε

σπίτια 3, χωράφια 8, αμπέλια 10, ελιές 10

Γιώργης Αλέξη. Έφυγε

σπίτι 1, αμπέλια 3, χωράφια 3, ελιές 5

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίσταται Αλεξάκης)

Γιάννης Καμηλάκης. Έφυγε

σπίτι 1, αμπέλια 3, ελιές 5, χωράφια 10

Μανόλης Αλέξη. 'Εφυγε

σπίτια 2, αμπέλια 2, χωράφια 3

(Σημείωση Σταυρινίδη: ως προηγουμένως)

Μανόλης Φραντζαδάκης. Έφτγε

σπίτια 3, χωράφια 5, αμπέλια 8, ελιές 5

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίσταται παρατσούκλι Κρανιώτης)

Μανόλης Κουράτας. Έφυγε

σπίτι 1, αμπέλια 4, χωράφια 2, ελιές 17

(Σημείωση Σταυρινίδη: υφίσταται Κουρής ή Κουράκης

ήσαν ποιμένες οι πρόγονοί των)

Γιάννης Άφυτος. Έφυγε

σπίτια 4, αμπέλια 6, χωράφια 7

Μαρία Καραδοπούλα. Αιχμάλωτη

σπίτι 1, χωράφια 6 1/2, αμπέλια 20, ελιές 12

        Παρατηρούμε επομένως ότι οι περισσότερες καταγραφές στον κατάλογο αφορούν άτομα από την Τύλισο που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους εκτός από τον Γιώργη Καλεμκιάρη που σκοτώθηκε και οι γιοι του αναφέρονται ως φυγάδες και αιχμάλωτοι καθώς και την Μαρία Καραδοπούλα, αιχμάλωτη και αυτή.

         Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε ότι στον κατάλογο του χωριού Μονή αναγράφεται μεταξύ άλλων:

(Χ)ατζη-Γιάννης από Τύλισο. Έφυγε

αμπέλια 25, χωράφια 3, ελιές 130

       Επίσης στον κατάλογο του χωριού Λουτράκι αναγράφεται μεταξύ άλλων:

Μαρία (Ν)Τυλισανή. Αιχμάλωτη

σπίτια 2, αμπέλια 3, χωράφια 2, ελιές 10

 

Η σελ.22 του χειρογράφου

Η σελ 23 του χειρογράφου